همشهری آنلاین - ابوذر چهل امیرانی: این‌روزها که برخی از راننده‌ها با تزیین خودرو خود با انواع و اقسام اجناس اسپرت سعی می‌کنند تا چشم‌ها را خیره چهارچرخ خود کنند، روزگاری در همین پایتخت هم اشخاصی زندگی می‌کردند که پول بیشتری به پالان دوزهای بازار سید اسماعیل می‌دادند تا زین‌های خوشرنگ و خوش نقش برای اسب و قاطرهایشان بدوزند و به نوعی در خیابان‌ها پز بدهند.
کوچه‌ای که مردم برای خرید و سفارش پالان چهارپایان خود به آن مراجعه می‌کردند، در بازار سید اسماعیل قرار داشت و به آن کوچه پالان دوزها می‌گفتند. در این کوچه همه روزه صدها پالان دوخته و حتی به شهرهای مختلف صادر می‌شد.
فعالیت پالان‌دوزها در منطقه۱۲ به دوره قاجار برمی‌گردد؛ زمانی که مردم برای رفت وآمد در این شهر از چهارپایان استفاده می‌کردند. کسانی هم دستشان به دهان‌شان می‌رسید، به این کوچه آمده و با پرداخت پول بیشتر، پالان‌های خاص برای چهارپایان خود سفارش می‌دادند.
«حسن شاه محمدی» که از کاسب‌های قدیمی این بازار است، می‌گوید : «این کوچه در دوره قاجار به نام کوچه پالان‌دوزها معروف بود چون شغل بیشتر مغازه‌ها دوخت پالان بود و لوازمی مثل زین و رکاب تا پشه‌گیر و قشو می‌فروختند. »
او درباره نحوه کار پالان دوزها می‌گوید : »آن زمان پالان دوزها پارچه‌های پشمی از یزد می‌خریدند و لای آن را با پوشال پر می‌کردند تا سفت شود. سپس روی آن پارچه‌ای کشیده و پالان می‌دوختند. »
شاه محمدی به پالان‌های سفارشی هم اشاره و عنوان می‌کند : «همه پالان‌ها دست دوز بود و یک تومان قیمت داشت. البته پالان‌هایی هم وجود داشت که قیمت کم‌تری داشتند و معمولا مغازه دارهای شهرستانی می‌خریدند تا در شهر خودشان بفروشند چون قدرت خرید مردم در شهرستان‌ها و روستاها کمتر بود. در حقیقت آنها پالان‌های معمولی می‌خریدند، اما خیلی از تهرانی‌ها سعی می‌کردند پالان‌های بهتری سفارش بدهند. به همین خاطر ۲ریال بیشتر می‌دادند و پالان‌هایی می‌خریدند که جنس و نقش بهتری داشت. حتی برخی از آنها در انتخاب پارچه و طرح نظر می‌دادند تا پالان چهارپاهای آنها متفاوت‌تر از بقیه باشد و چشم‌ها را خیره کند. »
یکی از دلایل شکل‌گیری کوچه پالان دوزها، نزدیک بودن آن به کوچه مالفروش‌ها در بازار حضرتی بود. مردم پس از خرید چهارپا از این بازار، سری به کوچه پالان دوزها زده و زین اسب و قاطرهای خود را نونوار می‌کردند. با ورود درشکه‌ها، قطار دودی و خودروها به تهران، مردم کم‌کم چهارپایان خود را فروخته و پالان دوزها هم بیکار شدند. طوری که بیش از نیم قرن پیش کوچه پالان دوزها تغییر نام داد و نجارها جای آنها را در این بازار گرفتند. البته رونق کار نجارها هم چندان طول نکشید و اینک به جز چند مغازه نجاری کوچک، در بقیه واحدها وسایل مختلفی مثل کفش، لباس، اجناس پلاستیکی، اسباب‌بازی، لوازم آشپزخانه و گیاهان دارویی به فروش می‌رسد.
این تغییر در فعالیت کسبه، معماری مغازه‌ها را هم تغییر داد. نمای بیرونی بسیاری از مغازه‌ها که شامل چراغ‌ها، سنگ‌ها و چوب‌های زینتی بود، شکل و شمایل امروزی به خود گرفته، اما همچنان طاق ضربی و پنجره‌های چوبی آنها حفظ شده است.
«مراد کهن» یکی از ساکنان قدیمی منطقه درباره فعالیت نجارها هم در این کوچه می‌گوید: «نجاری‌های اینجا از صبح تا غروب مشغول کار بودند. هم گهواره می‌ساختند و هم کمد و صندوقچه‌هایی که داخل آنها را مخمل می‌کشیدند. تابوت، چرخ چاه، میل زورخانه، کرسی و وسایل دیگری هم در این نجاری‌ها ساخته می‌شد. به‌مرور کاسبی نجارها هم مثل پالان دوزها از رونق افتاد و سال‌هاست کسی در بازار سراغ این حرفه را نمی‌گیرد. »
